Anlatılanlara göre köy, Hasan Kâhya, Ömer Kâhya denilen iki kişi tarafından

Heseler (<ėse

̇

̄

sā+ T. +lar) Tepesi ve İbiş Beleni adı verilen yerde

kurulmuştur (Şimşek, 2013, s. 99). 1928 yılında Merkez nahiyesine bağlı olarak

Işıklar Manavgat adıyla kaydedilmiştir (Dâhiliye Vekâleti, 1928, s. 142). C. Sarı

da Aşağıışıklar ve Yukarıışıklar’ı ‘kişi, soy ve boy adı ile ilgili’ (2016, s. 347)

olarak değerlendirmiştir.

Yukarıpazarcı: Pazarcı kaza merkezi adının önüne yukarı sıfatının

eklenmesiyle oluşturulan birleşik bir addır. Manavgat’ın merkez mahallelerinden

ve önemli ekonomik merkezlerindendir. Halk arasında Yokarıbazarcı olarak

bilinir.

1.2.3. Mesleklerle İlgili Yeradları

Bölgede icra edilen kimi meslekler yeradına dönüşmüştür.

Çeltikçi: 1928’de Manavgat Merkez nahiyesine bağlı olarak Çeltikci adıyla

kayda geçirilmiştir (Dâhiliye Vekâleti, 1928, s. 141). Farsça ṣeltūk “kabuğu

ayıklanmamış pirinç” sözünden gelen çeltik ve Türkçede meslek adları yapan +çI

ekinin birleşmesiyle oluşmuş bir yeradıdır. Bu addan hareketle köyün kurulduğu

zamanlarda çeltikçilik yapıldığı düşünülebilir. XV. yüzyıl kayıtlarında

Manavgat’ta çeltik tarımı yapıldığı görülmektedir (Karaca, 2009, s. 98).

Günümüzde çeltik üretimi yapılmasa da yeradı korunmuştur.

Kadılar: 1928 yılında da Merkez nahiyesine bağlı olarak Kadılar adıyla

kaydedilmiştir (Dâhiliye Vekâleti, 1928, s. 142). TMYK’de Yapanlar adında bir

mahallesi olduğu görülmektedir (İçişleri Bakanlığı, 1947, s. 1120). Bilindiği gibi

Arapça ḳāḍı

̇

̄

sözünden gelen kadı “Tanzimat’a kadar bütün davalara, Tanzimat

ile Medenî Kanun arasındaki dönemde ise yalnız evlenme, boşanma, nafaka,

miras davalarına bakan mahkemelerin başkanları” anlamına gelmektedir

(Ayverdi, 2010, s. 600). Yani Kadılar, bir meslek adından türetilmiş yeradıdır.

Kasaplar: Manavgat’ın merkez mahallelerindendir. İlk yerleşen kişinin

mesleğinin kasaplık olması sebebiyle bu adı almıştır. Aynı zamanda bir lakaptır.

Bu yeradı, Arapça ḳaṣṣāb sözüne Türkçe +lAr ekinin getirilmesiyle oluşmuştur.

1.2.4. Dinî Hayatla İlgili Yeradları

Dinî hayatla ilgili yeradlarındaki Arapça kökenli sözcükler, Türkçe söyleyişe

uygun hâle getirilmiştir.

Bucakşeyhler: 1928’de Manavgat Merkez nahiyesine bağlı olarak Bucak ve

Şıhlar adıyla kayda geçirilmiştir (Dâhiliye Vekâleti, 1928, s. 141). Bu köyün

adının 1940’larda Bucakşeyhler olarak değiştirildiği anlaşılmaktadır. TMYK’de

Bucak, Çayiçi, Dikmen ve Yağırlı adında mahalleleri olduğu görülmektedir

(İçişleri Bakanlığı: 1946, s. 106-177-248-325; İçişleri Bakanlığı, 1947, s. 1111).

Köyde bulunan Lyrbe (Seleukeia) Antik Kenti, söz konusu yerin iki bin yıldan TDİD | Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 23 / 2, 2023

https://tdid.ege.edu.tr/

daha uzun bir geçmişe sahip olduğunu gösterir. Bu antik kente Asar (

da denilir. Köyün adı, coğrafî bir terim olan Bucak ve dinî hayatla ilgili bir

kavram olan Şeyhler (~Şıhlar) adının birleştirilmesiyle oluşmuştur. “Köy adını

buraya gelip yerleşen ve bu köyde ölen, Şıh adı verilen 7 tane din büyüğünden

almıştır. Bu 7 şıhtan yalnızca birinin mezarı köy mezarlığında bulunmaktadır…

Bazı köylülere göre kader şıhlardan 4 tanesinin mezarının Konya/ Seydişehir’de,

2 tanesinin mezarının da Alanya’da olduğu tahmin edilmektedir.” (Şahin, 2017,

s. 21).

1.2.5. Son Dönem Yeradları

Özellikle merkez mahallelerinde rastlanan ve tarihî ya da (çoğunlukla)

coğrafî bir nedene dayanmayan yeradlarıdır. Kimi sosyo-ekonomik uğraşları ön

plana çıkartırken kimileri de benzetme yoluyla ortaya çıkmış adlardır. Bu adların

bir kısmını şöyle sıralamak mümkündür: Aydınevler, Bahçelievler, Çağlayan,

Denizkent, Denizyaka, Emek, Kavaklı, Milliegemenlik, Mimarsinan, Örnek,

Sanayi, Salkımevler, Şelale, Yavrudoğan, Yeniköy.

Yavrudoğan: Bu köy, Manavgat'ın 17 km batısında bulunur ve Peri ile Zeyve

köylerinin birleşmesiyle oluşmuştur. 1928’de Manavgat Taş Ağıl nahiyesine

bağlı olarak Peri ve Zeyve (Zîve) adıyla kayda geçirilmiştir (Dâhiliye Vekâleti,

1928, s. 142). Perizeyve adı 1940’lı yıllarda Yavrudoğan olarak değiştirilmiştir

(İçişleri Bakanlığı, 1946, s. 559). Yavrudoğan adı, kartalgillerden, alıştırılarak

kuş avında kullanılan yırtıcı bir kuş olan doğan hayvan adına yavru sıfatının

eklenmesiyle oluşmuş birleşik bir addır. Eski ad olan Zeyve adının Arapça

kökenli zaviye adından türediği ve köydeki türbenin adının Pîrî Dede olduğu

düşünülmektedir (Konyalı ve Yıldız, 2010, s. 161). Peri adına XV. yüzyıldaki

resmî belgelerde rastlamak mümkündür (Karaca, 2009, s. 89). Yoğunlukla

Karakoyunlu ve Bozahmetli Yörükleri yerleşiktir. Kökleri Karakoyunlu ve

Hacıisalı Aşireti’ne dayanan Bozahmetli aşireti, Oğuzların Yıva boyundandır

(Uslu, 2015, s. 33).

1.2.6. Anlamı ve/veya Veriliş Sebebi Tespit Edilemeyen Yeradları

Ballıbucak: Manavgat ilçe merkezine 90 km uzaklıkta bulunan bu mahalle,

Taşağıl bölgesinde yer almaktadır. Yaygın arıcılık faaliyetlerine bağlı olarak bu

adın verildiği düşünülebilir. 1928’de Serik Merkez nahiyesine bağlı olarak Ballı

Bucak adıyla kayda geçirilmiştir (Dâhiliye Vekâleti, 1928, s. 131). Ancak 1968

yılında basılan Köy Envanter Etütleri’ne göre Manavgat Beşkonak bucağına

bağlı bu köyün adı Hallıbucak olarak da verilmiştir (Karaca, 2012, s. 438). 1968

yılında köyün eski adı Hallıbuçak, yeni adı ise Ballıbucak olarak gösterilmiştir

(İçişleri Bakanlığı, 1968, s. 75).

Kalemler: Evrenseki’nin üzerinde bulunan ve Bıçkıcılar ile Çarklılar

mahallelerinden oluşan bu köy, Manavgat’a 14 km uzaklıktadır (Şimşek, 2013,

s. 89). 1520 tarihli belgelerde Bıçkıcıyan (Bıçkıcılar) adında iki köye rastlanır Celâl GÖRGEÇ

Manavgat Yerleşim Yeri Adları

(Karaca, 2009, s. 92). Anlatılanlara göre, köyün eski adı Kalanlar iken büyük bir

salgının (ölet) ardından kalanlar tarafından kurulmuştur. Kalemliler gibi bir

yapıdan kısalması muhtemeldir. Sahada yapılan araştırmalarda yaygın bir ölüm

kırımı (ölet) sırasında sağ kalan kişiler anlamında “kalanlar” adıyla anıldığı daha

sonra belki de öykünme sonucu Kalemler adını aldığı belirtilmektedir. 1928

yılında Merkez nahiyesine bağlı olarak Kalemler adıyla kaydedilmiştir (Dâhiliye

Vekâleti, 1928, s. 142). Yunanca kalamos sözü, Arapçaya ḳalem (قلم) olarak

geçmiş (Ayverdi, 2010, s. 608) ve Türkler de Arapçadaki ḳalem biçimini

kullanmıştır. Bu ad köküne Türkçe +ler çokluk eki getirilerek oluşturulmuş bir

yeradıdır.

Manavgat: Manavgat adının kökeni konusunda farklı görüşler

bulunmaktadır ve kesin bir açıklama mevcut değildir. Ancak, Manavgat adının

ilçenin yerleşik halkı olan Manavlarla bağlantılı olması şüphelidir. Halk

etimolojisine göre ise, Yörüklerin hayvancılıkla uğraşması nedeniyle sebze ve

meyve alışverişlerini Manavlardan yaptığı belirtilmektedir. Anlatılanlara göre,

alışveriş yapan Yörüklerin "Manav hundan gat, bundan gat, manav gat!" derken

ilçenin adı ortaya çıkmıştır. Ancak, bu halk hikâyesi kesin bir tarihî dayanağa

sahip olmadığı için doğruluğu kanıtlanamamaktadır ve akla yatkın bir açıklama

içermemektedir. Manavgat adının kökenine ilişkin diğer bir açıklama şöyledir:

Manavgat adının antik çağlarda bu bölgede yaşamış olan Luwilerin dilinde

“tanrıça tapınağı” anlamına gelen Manauwa kelimesiyle bağlantılı olabileceği

düşünülmektedir. Luwicedeki bu kelimenin zaman içinde ses dönüşümleriyle

“Manavgat” şekline evrilmiş olabileceği düşünülmektedir. Ayrıca senkronik

olarak Yozgat gibi başka bir yer adında da “gat” ekini veya adını görmekteyiz.

Bu durum da bir soru işareti yaratmaktadır.28 Antalya Müzesinin eski direktörü

olan Erten’in iddiasına göre, Tokat, Yozgat, Manavgat gibi yeradlarında görülen

gad ekine ilişkin olarak Türkçe “ağat” ana kökünden türeyerek gad, gat, kat,

kada, kuday, huda, gatt gibi biçimlerde Avrupa dillerine geçmiş bir Tanrı adıdır.

Ayrıca Erten’e göre kat “yükseklik, ışık” anlamını ifade eder. Samih Rif’at,

Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde yayımlanan bir makalede Yozgat adının

kökenini ele almıştır. Türk Dil Kurumunun ilk başkanı da olan Samih Rif’at, bu

makalede gat ile biten ikinci bir yeradı olarak Manavgat’ı örnek göstermiş ve gat

adının “şehir, yurt, kale ya da set” anlamına geldiğini ifade etmiştir. Ayrıca bu

makalede Manavgat adının anlamının “Hanedan yurdu, Asil yurt” olduğunu

belirtmiştir. Osmanlı döneminde Aydın Sancağı ve İzmir kazasına bağlı

Manavgadyan adında bir cemaat bulunurken, aynı zamanda Mersin’in Anamur

28 Moğolistan’ın güneyinde bulunan ve ülkenin en büyük aymağı olan Ömnögovi’nin merkezi

Dalanzadgad; Batı Moğolistan'daki Zavhan eyaletinin bir ilçesi olan Asgat; Moğolistan'ın

doğusundaki Sühbaatar eyaletinin bir ilçesi olan Asgat adlarında da bu durum var mıdır, ileri

araştırmaları gerektirir.TDİD | Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 23 / 2, 2023

https://tdid.ege.edu.tr/

kazasına bağlı Manavlar Yörükleri (Perakende cemaati)29 de kaydedilmiştir. Bu

durum, Manavgat adının bu cemaatlere istinaden verilmiş olma ihtimalini

doğurur. Tarihsel olarak, cemaatlerin yer adlarının oluşumunda etkili olduğu ve

yerleşim yerlerine isimlerini verdikleri görülmektedir. Dolayısıyla, Manavgat

adının, Manavgadyan cemaati veya Manavlar Yörükleri gibi topluluklardan

kaynaklanmış olması mümkündür. Teke Sancağı Genel Meclisi, 1915 yılında

Manavgat adının kökeninin bilinmediği ve belli bir anlam taşımadığı iddiasıyla

bu yeradının değiştirilmesini talep etmiştir. Aynı şekilde, Manavgat’ın nüfusunun

tamamen Türklerden oluşması nedeniyle buraya “Türkili” adının verilmesi,

benzer şekilde Finike'ye de “Turanili” adının verilmesi önerilmiştir. Ancak, bu

girişimlerin herhangi bir karşılık bulmadığı görülmektedir. 1915 yılında Teke

Sancağı Genel Meclisi, Manavgat sözcüğünün kökeninin bilinmediği ve bir

anlam taşımadığı gerekçesiyle değiştirilmesini ister ve Manavgat’ın nüfusunun

tamamen Türklerden oluşması nedeniyle buraya Türkili, yine benzer sebeplerle

Finike’ye de Turanili adının verilmesini önerir. Ancak bu girişimin herhangi

karşılık bulmadığı görülmektedir. Bununla birlikte Murat Mustafa Ak ve Yahya

Kadıoğlu tarafından III. Uluslararası KOP Bölgesel Kalkınma Sempozyumu’nda

“Manavgat” adı üzerine bir bildiri sunulmuştur. Bu bildiride “Antalya iline bağlı

Manavgat ilçesinin adı yerleşmiş Yörük, yerleşmiş Türkmen anlamına gelen

“Manav” ile yerleşim ve kent anlamları taşıyan “gat” sözcükleri ile oluşmuş

birleşik bir isimdir. Ad, Türk fetihlerinden sonra konulmuş ve günümüz

Türkçesinde “Manavkent” anlamı taşımaktadır.” görüşü savunulmuştur (Ak ve

Kadıoğlu, 2016, s. 560-564). Yukarıdaki savların bir kısmı dilbilimsel bir

yaklaşım içermemektedir. Ancak, yeradlarının kökenini açıklama çabasını

yansıtmaktadır. Kesin bir sonuca ulaşabilmek için daha fazla dilbilimsel kanıt ve

araştırmaya ihtiyaç duymaktadır. Sonuç olarak; Manavgat adının Luwi dilindeki

Manauwa sözcüğünden geldiğini söylemek ya da Manavgadlılar adındaki Yörük

topluluğundan geldiğini söylemek makul görünmektedir.30

Şişeler: İlçe merkezinin yaklaşık 10 km kuzeyinde bulunan köy, 1928’de de

Manavgat Merkez nahiyesine bağlı olarak Şişeler adıyla kayda geçirilmiştir

(Dâhiliye Vekâleti, 1928, s. 141). TMYK’de Yeniköy adında bir mahallesi olduğu

görülmektedir (İçişleri Bakanlığı, 1947, s. 1137). Farsça şı

̇

̄

şe ve Türkçe +ler

çokluk ekinin birleşimiyle oluşmuş bir yeradıdır. Salur köyünden ayrılarak

29 Mersin’de bir ada ve geçidin adı da Manavgat olarak kayıtlara geçmiştir. 1931 yılında Dz. Binbaşı

Muammer tarafından kaleme alınan sözlükte Manavgat adasından bahsedilir. 36°11′K 37°47′D

koordinatlarında bulunan bu ada, Mersin ili Silifke ilçesi kıyısında yer almaktadır ve günümüzde

Dana ya da Kargıncık Adası olarak tanınmaktadır (Dz. Binbaşı Muammer, 1931, s. 51). Mersin’in

Mut ve Karaman’ın Ermenek ilçesi arasındaki bir tepe ve geçidin adı da Manavgat’tır..8.BÖLÜM

mustafakutun