“Köyü ilk kuran Türkmen nohutçu olduğu için böyle

adlandırıldığı anlaşılıyor. Arapça nohut hums, nohutçu da hummas

anlamındadır” (Konyalı ve Yıldız, 2010, s. 128). Arapçada حمص (ḥimmiṣ ~

ḥimmaṣ) “nohut” anlamına gelse de (Ayverdi, 2010, s. 518) tarihî belgelerdeki

Okmaz adı bu konu hakkındaki iddiayı yeniden düşünmeyi gerekli kılmaktadır.

1475 yılında Manavgat kazasına bağlı Okmaz adında bir köy kayıtlarda bulunur

(Karaca, 2009, s. 91). Ayrıca Konyalı, Onmaz adının da kullanıldığını

belirtmektedir. Yöre ağzında /k/>/ŋ/>/n/ değişmesi yaşanabilmektedir.TDİD | Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 23 / 2, 2023

https://tdid.ege.edu.tr/

Denizkent: Taşağıl bölgesinde yer alan Denizyaka köyünden ayrılmıştır.

Eski adı İlarma’dır. Akseki İlarma’dan20 göçüp geldikleri, yanlarında adlarını da

getirdikleri söylenir (Konyalı ve Yıldız, 2010, s. 131). İlçe merkezine ise 28 km

uzaklıkta bulunan bu köyün Denizkent adını almasının nedeni denize yakın

olmasıdır ve son dönem yeradlarına da dâhil edilebilir. Sarı (2016), bu yeradını

‘rüzgâr ve yönlerle ilgili adlar’ (s. 347) içinde değerlendirse de hidrotoponimler

arasında değerlendirmek daha doğru olacaktır.

Denizyaka: Halk arasında yaygın olarak kullanılan adı Niğit’tir. 1928’de

Manavgat Taş Ağıl nahiyesine bağlı olarak Nigit (نیكیت) adıyla kayda geçirilmiştir

(Dâhiliye Vekâleti, 1928, s. 142). Denize yakın olması sebebiyle 1940’lı yıllarda

adı Denizyaka olarak değiştirilmiştir (İçişleri Bakanlığı, 1946, s. 179). Denizyaka,

eskiden Niğid köyü olarak bilinen bir yerdir ve köyün eski adının burada yaşayan

bir yiğit gençten geldiği bir rivayetle açıklanır. Rivayete göre, bu bölgede yaşayan

bir genç çok cesur ve yiğit olduğu için görenler onu övmek için “ne yiğit”

şeklinde ifadeler kullanırlarmış. Zamanla bu ifade Niğid olarak değişmiş ve köye

adını vermiştir. Elbette ki bu bir halk etimolojisidir, doğruluk payı düşüktür. Sarı

(2016), bu yeradını ‘rüzgâr ve yönlerle ilgili adlar’ (s. 347) içinde değerlendirse

de hidrotoponimler arasında değerlendirmek daha doğru olacaktır.

Oymapınar: Yeradında bulunan pınar sözcüğünden dolayı hidrotoponim

olarak kabul edilmiştir. Son dönem yeradlarına da dâhil etmek mümkündür.

Tarihî kaynaklarda Kiçi Homa (Kiçi Doŋa) ve Ulı Homa (Ulu Doŋa) olarak geçer

(Özkılınç ve ark., 1995, s. 156-157). 1928’de Manavgat Merkez nahiyesine bağlı

olarak Homa adıyla kayda geçirilmiş (Dâhiliye Vekâleti, 1928, s. 141) ancak

1940’lı yıllarda Oymapınar adını almıştır ve TMYK’de İdrisli adında bir

mahallesi olduğu görülmektedir (İçişleri Bakanlığı, 1946, s. 442-582). Antik

adlandırmalar yerli halk tarafından korunup yerlileştirilebilir. Bunun güzel bir

örneği Homonad adlı eski bir Anadolu halkının Roma döneminde yerleştikleri

Homonoses adlı bölgenin adının günümüze kadar Homa olarak korunmasıdır

(Bahar 2015, s. 26’dan aktaran Durgunay, 2018, s. 79). Böylelikle yeradları

halkın gelişim ve değişimlerine tanıklık etmektedir. Beyşehir’de de Homa

yaylası21 bulunmaktadır. Eskiden belde olan Oymapınar, Manavgat’ın 17 km

kuzeyinde yer alan bir yerleşim yeridir ve Manavgat Irmağı’nın kaynağına yakın

olan Fatmalar Dağı’na giden yolun üzerindedir. Bu bölgede Side’ye su taşıyan

Roma kemerleri de bulunmaktadır ve bu kemerler Oymapınar’ın içinden geçer

(Konyalı ve Yıldız, 2010, s. 143). Genellikle İdrisli Yörükleri bu bölgeye

yerleşmiştir. İdrisliler, İçil Türkmenlerinden Eymür boyuna bağlı bir Yörük

topluluğudur. Bu Yörük topluluğu, Kafkaslar üzerinden göç ederek önce

20 Bu köyün şimdiki adı Kuyucak’tır.

21 Beyşehir ağzında homa sözcüğü aynı zamanda “dik, yüksek” anlamında kullanılmaktadır (DS

III, 2019, s. 2399). Homonadların Beyşehir’e kadar olan topraklarda hüküm sürdüğü düşünülürse

bu dar alanda adın korunması daha iyi anlaşılabilir.Celâl GÖRGEÇ

Manavgat Yerleşim Yeri Adları

Erzurum, Bayburt ve Gümüşhane bölgesine yerleşmiş, daha sonra Elâzığ,

Malatya ve Diyarbakır bölgesindeki Artuklular’a katılmışlardır. Oymapınar’da

yaşayanlar ise, Karaman, Bozkır, Ermenek ve Mut bölgesinden göç ederek

gelmişlerdir (Kırtı, 2006, s. 78). 1999 yılında belde belediyesi olan Oymapınar,

günümüzde mahalle hüviyetindedir.

1.2. Birey ve Topluma Dayanan Adlar

1.2.1. Kişi Adlı Yeradları (Antrotoponimler)

1.2.1.1. Kişi Adlarıyla Oluşanlar

Ahmetler: 1928 yılında Merkez nahiyesine bağlı olarak Ahmedler adıyla

kaydedilmiştir (Dâhiliye Vekâleti, 1928, s. 141). Etnotoponim olduğu

düşünülmektedir. İlçe merkezine 39 km uzaklıktaki Ahmetler, tipik bir Toroslar

köyüdür. Kızılot ve Sarılar’da olduğu gibi bu köyde Türkleşmiş Afrikalılar da

yaşamaktadır. Tarihî kaynaklarda Ahmetler köyünün Çöngere22 nahiyesine bağlı

olduğu görülür (Karaca, 2009, s. 43).

Hacıali: 1928’de de Manavgat Merkez nahiyesine bağlı olarak Hacı Ali

adıyla kayda geçirilmiştir (Dâhiliye Vekâleti, 1928, s. 141). Köyün Kürtler

adında bir mahallesi bulunmaktadır. Kürtler adının etnik Kürtlük ile doğrudan bir

bağlantısı olmayıp Doğu Anadolu bölgesinde uzun bir süre zorunlu yerleşimlere

tabi tutulan ve bazıları Kürtleşen Karakoyunlu Türkmen oymaklarını veya bu

bölgeden göç eden Türkmen obalarını tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Bu

kullanım, etnik bir kimlik yerine coğrafî ve sosyal bir anlamı ifade etmektedir

(Konyalı ve Yıldız, 2010, s. 135-213). Arapça ḥācc ve ʿālı

Sözcüklerinin birleşimiyle oluşmuş bir yeradıdır.

Hocalı: Miryakefalon Savaşı’ndan sonra XII. yüzyılda Horasan’dan gelen

Türkmenler tarafından kurulan köy, kurucusu Emrulah Efendi'nin oğlu Hoca

Ali’nin adını taşımaktadır. Hoca Ali adının kısaltmasıyla köyün adı Hocalı olarak

bilinir. Köyün Yarbaşı ve Kale mahalleleri de bulunmaktadır (Şimşek, 2013, s.

89). Bu köy, Manavgat merkezine yaklaşık 20 km mesafede bulunmaktadır. Eski

Türkçe koca sözcüğü Farsçaya ḫw ōca (خواجھ) olarak geçmiş ve muhtemelen geri

22 Bu adın Çuŋgara veya Çoŋgara şeklinde okunması da akla yatkındır. Günümüzde Doğu

Türkistan’ın kuzey bölgesine Çungarya adı verilmektedir. Çöngere adı ise Moğol ordusunda “sol

kol” olarak bilinen Çungarlar ile ilişkilidir. Orta Çağ’da, bir kısmı Kösedağ Savaşı’ndan sonra

Anadolu’ya gelerek özellikle Orta Anadolu'da Türkmen boylarıyla birlikte yaşamış ve büyük

ölçüde asimile olmuştur. Bazı Çungar grupları Timur tarafından eski yurtlarına gönderilirken,

diğerleri Çelebi Mehmed tarafından Balkanlar’a sürülmüştür. Ancak tarihî kaynaklarda özellikle

Orta Anadolu’da nüfuslarını korumayı başardıkları görülmektedir. Yapılan araştırmalar, Çungar,

Çunkar, Çonkar veya Çonkara adlarıyla yaşayan toplulukların Çungarların kalıntıları olduğunu

göstermektedir (Gülten, 2017, s. 53-61). Bu bilgilere dayanarak anlaşılan şudur ki, Moğol kökenli

Çungarlar sadece Orta Anadolu’ya değil, Manavgat’a da gelerek yerleşmişler ve yaşadıkları

bölgeye kendi adlarıyla bir nahiyelik özelliği kazandırmışlardır (Görgeç, 2020, s. 23-24).TDİD | Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 23 / 2, 2023

https://tdid.ege.edu.tr/

ödünçleme (reborrowing) yaşanmıştır. Tahrir defterlerinde Hocalı, Hocalar

adıyla Yörük cemaatlerine de rastlamak mümkündür (Türkay, 2005, s. 360).

1.2.1.2. Lakap ve Unvanlarla Oluşanlar

Beydiğin: 1928’de Manavgat Taş Ağıl nahiyesine bağlı olarak Bekdikin

(Beğdiğin) adıyla kayda geçirilmiştir (Dâhiliye Vekâleti, 1928, s. 142). Eski

Türkçede beg “bey, prens” sözcüğüyle “hükümdarın oğlu, prens” anlamına gelen

tigin23 sözcüğünün birleşmesiyle Begtigin> Beydiğin “soylu bey” yeradı

oluşmuştur. Türkiye toponimisini ele aldığı yazısında Develi, teğin~tiğin/

değin~diğin gibi unsurları Eski Türkçe döneminden beri Türk dilinde var olan

tegin unvanına bağlar. Bu unvan, Türk coğrafyasında her yerinde olduğu gibi

Anadolu’da kullanılmıştır. Söz konusu yeradlarının bu kişi adlarının hatırasını

taşıdığını belirten Develi, bu unvanın Türkiye Türkçesinin tarihî gelişimine bağlı

olarak /d-/’li biçimlerinin bulunduğunu ve kimi yeradlarında ünlü uyumuna da

bağlandığını söyler (Develi, 2001, s. 20-21). Şimşek, 2013’e göre, Manavgat’ın

yaklaşık 34 km kuzeyinde bulunan bu köy, Alaaddin Keykubat’ın Alanya’yı ele

geçirmesinin ardından Kesikbelen bölgesinin güvenliğini sağlamak amacıyla

Oğuzların Beydilli boyu tarafından 1230-1232 yılları arasında kurulmuştur.

Köyün adı da bu Oğuz boyundan gelmektedir. Manavgat’ın her sokakta yolu olan

tek köyüdür ve planlı bir yerleşim düzenine sahiptir (s. 80-81). Beydiğin köyü

yakınlarında bulunan Kargı Han adlı kervansaray, bölgenin önemli tarihî eserleri

arasındadır. Beydiğin köy muhtarlığına bağlı Akyar, Çaldağ, Devetepesi ve

Kuyumcular mahalleleri bulunmakta idi (İçişleri Bakanlığı, 1946, s. 3-226-322;

İçişleri Bakanlığı, 1947, s. 767)

Çavuşköy: 1928’de Manavgat Merkez nahiyesine bağlı olarak Çavuş adıyla

kayda geçirilmiştir (Dâhiliye Vekâleti, 1928, s. 141). TMYK’de Moydes adında

bir mahallesi olduğu görülmektedir (İçişleri Bakanlığı, 1947, s. 839). Çavuş sözü,

Eski Türkçeden beri kullanılan bir unvandır ve Köktürk Yazıtları’nda çabış

biçiminde geçer.24 DLT’de ise “savaşta safları tanzim eden ve askeri zulüm

yapmaktan uzak tutan kimse” anlamıyla ve çawuş biçimiyle kaydedilmiştir

(Ercilasun ve Akkoyunlu, 2015, s. 158). Bu dönemde /-b-/>/-w-/ kayıcılaşması

görülür, sonra bu ses /-v-/ olarak sızıcılaşır.

Gençler: 1940’lı yıllarda Gençler adını alan bu köyün eski adı, Gecereme

idi. O dönemde Gecereme, Ahmetler köyüne bağlı bir mahalle idi (İçişleri

Bakanlığı, 1946, s. 231-397). 1968 yılında köyün eski adı Gecereme, yeni adı ise

23 Bu adla oluşturulan yeradlarına bölgede rastlamak mümkündür. Korkuteli’ne bağlı Karadiğin

(günümüzde Esenyurt), Seydişehir’e bağlı Rumdiğin (günümüzde Tepecik) köyleri bu unvanın

yaşatıldığı yerlerdendir (Atmaca ve Güzel, 2018, s. 318; Durgunay, 2018, s. 92). Diğin adının

birleşik yeradlarında ikinci unsur olarak yer aldığını görmekteyiz: Çerdiğin (Tokat), Eldiğin

(Gümüşhane), Gümüşdiğin (Yozgat), Karadiğin (Antalya, Konya, Erzincan) gibi.

24 Çabış sözü, Tunyukuk Yazıtı’nın batı yüzünün yedinci satırında şöyle geçer: bilgäsi çabışi bän

ök ärtim. “Danışmanı ve kumandanı ben idim” (Tekin, 1994, s. 4-5).Celâl GÖRGEÇ

Manavgat Yerleşim Yeri Adları

Gençler olarak gösterilmiştir (İçişleri Bakanlığı, 1968, s. 75). Muhtemelen

Gecereme sözünün anlamının bilinmemesi nedeniyle adı değiştirilmiştir. Türkçe

genç sözüne yine Türkçe +ler çokluk eki getirilerek oluşturulmuş bir yeradıdır.

Kısalar: 1928’de Manavgat Taş Ağıl nahiyesine bağlı olarak Kısalar adıyla

kayda geçirilmiştir (Dâhiliye Vekâleti, 1928, s. 142). Kurucularının kısa boylu

olması nedeniyle bu adın verildiğine dair bir halk etimolojisi açıklaması

bulunmaktadır.25 Etnotoponim olma ihtimali bulunmaktadır. Türkçe kısa sözüne

+lar çokluk eki getirilerek oluşturulmuş bir yeradıdır.

Uzunlar: Bu yerleşim yeri adına resmî olarak 1946’da rastlanmaktadır ve

TMYK’de Eşekciler, Havıtlı ve Taşkesiği adında mahalleleri olduğu

görülmektedir (İçişleri Bakanlığı, 1946, s. 375-493-539; İçişleri Bakanlığı, 1947,

s. 1039). Türkçe uzun sözüne +lar çokluk eki getirilerek oluşturulmuş bir

yeradıdır.

1.2.2. Köken Adlı Yeradları (Etnotoponimler)

1.2.2.1. Boy, Aşiret Adlarıyla Oluşturulanlar

Aşağıışıklar: İlçe merkezine 7 km uzaklıktaki Aşağı Işıklar köyünde

yoğunlukla Manavlar yerleşiktir. 1928 yılında Merkez nahiyesine bağlı olarak

Işıklar Düşenbe adıyla kaydedilmiştir (Dâhiliye Vekâleti, 1928, s. 141). Tarihî

kaynaklarda Işıklar köyünün adı عشقلر biçiminde yazılmıştır. Buna göre Türkçe

kökenli olmayıp Arapça ‘ışḳ (عشق) ve Türkçe +lar çokluk ekiyle türetilmiş bir

melez addır. Yani, daha çok iki farklı dilin leksik veya morfolojik unsurlarıyla

oluşturulmuş bir özel addır (Şahin, 2018, s. 20). Işıklar adının niteliğinin net

olmasa da Işıklar adının bir etnonim olma olasılığı vardır. Nitekim Işıklı, Işıklar

adında Yörük-Türkmen cemaatlerine rastlanmaktadır.18. yüzyılda Adana’nın

Sarıçam kazasında iskân edilmek istenen Yörük cemaatlerinden biri de Işıklı

cemaatidir.  5.BÖLÜM

mustafakutun